Vorige week publiceerde het Rathenau Instituut een onderzoeksrapport. Centrale vraag in dit rapport: Hoe moeten we ervoor zorgen dat de universele mensenrechten in ons Robottijdperk worden gerespecteerd? Volgens het instituut biedt het juridische kader van de mensenrechten een praktisch uitgangspunt voor beleidsmakers die belast zijn met het reguleren van robotica, kunstmatige intelligentie of soortgelijke technologieën. Er zijn wel wat aanpassingen nodig. Het instituut pleit daarnaast voor de invoering van twee nieuwe mensenrechten: het recht om niet te worden gemeten, geanalyseerd of gecoacht en het recht op betekenisvol menselijk contact.
In dit blog wil ik vooral dieper ingaan op dit tweede nieuw voorgestelde mensenrecht, het recht op betekenisvol menselijk contact. Dit intrinsieke mensenrecht staat namelijk op het spel en dit blog is een pleidooi voor het zorgvuldig beschermen ervan. Niet alleen met behulp van wetgeving. Vooral door middel van bewustwording en scholing.
Misschien denk je ‘Wat is het probleem? Ik heb de hele dag contact met mensen. Ik doe nog nauwelijks nog iets anders dan continu te communiceren met via sociale media, enzovoort. Geen enkele moeite mee.’
Contact en ‘betekenisvol ‘ contact
In onze samenleving, met name op sociale media, is er een ruim aanbod van enerzijds verhalen over succes, schoonheid, gestyleerd geluk en positiviteit aan de ene kant (‘wij zijn winnaars’ of ‘koop dit om er een te worden’). Anderzijds vind je er veel uitingen van uitsluiting, beschuldiging, laster en agressie (‘jij verliezer’; ‘zij zijn verliezers’). Theorie U professor Otto Scharmer noemt dit het proces van ‘desensing’.
Nieuwe technologieën kunnen het vermogen van iemand verbeteren om relaties met andere mensen op te bouwen en te ontwikkelen. Mensen vinden online partners, banen, emotionele steun, een platform om bijvoorbeeld hun creativiteit te delen. Een dove jongen die dankzij nieuwe technologie voor het eerst de stem van zijn ouders hoort, ontroert ieder mensenhart.
Anderzijds is het aannemelijk dat een bepaald gebruik van deze technologieën ook het vermogen van iemand om zinvolle relaties met anderen aan te gaan, juist vermindert. Waarom zou een 16-jarige met haar moeder bij het ontbijt een lastig gesprek aangaan als ze door te scollen door haar Instagram-account rechtstreeks kleine porties gelukshormonen in haar brein gepompt kan krijgen?
Dankzij technologie een inclusieve samenleving waaraan ieder kan deelnemen?
Aanvankelijk was klinisch psycholoog en socioloog Sherry Turkle zeer enthousiast over de mogelijkheden van nieuwe technologieën. Tegenwoordig is Turkle vooral bezorgd bijvoorbeeld over het effect van intensief gebruik van smartphones op jonge mensen. Volgens haar bevindingen belemmert intensief smartphone gebruik de volledige ontwikkeling van sociaal gezonde empathische mensen. In haar laatste Tedtalk wijst ze op het risico van ‘social deskilling’: het afleren van het vermogen om met anderen en hun problemen of tekortkomingen om te kunnen gaan en een afnemende bereidheid om te investeren in menselijke relaties. Met eenzaamheid als gevolg.
Verstrikt in onze gehechtheid aan nieuwe technologie
Een van de opdrachten die ik aan mijn Fontys studenten geef, is ‘24 uur met/zonder’. Gedurende 24 uur zijn hun smartphones in vliegtuigstand en elke student onderzoekt bij zichzelf wat de impact hiervan is. Een meerderheid van hen erkende dat ze de verleiding en druk niet konden weerstaan om hun sociale media en Whatsapp binnen 6 uur opnieuw te openen. Sommigen weigerden de opdracht zelfs helemaal. Degenen die deelnamen aan het experiment, meldden ‘een toename van innerlijke rust’ en ‘een prettig gevoel van vrijheid’. Ook werden ze zich meer bewust van bepaalde patronen in hun sociaal gedrag. ‘Tijdens mijn gesprek met een vriend pakte ik er tot vijf keer toe mijn telefoon bij om informatie te zoeken, een foto te laten zien of iets te controleren. Ik voelde gek genoeg een soort gemis en ongemak nu ik niks had om de aandacht mee af te leiden’.
Dus ja, dit universele recht om betekenisvolle relaties met andere mensen te ontwikkelen is in gevaar in ons Robot Tijdperk. We zijn kwetsbaar. ‘Alles van waarde is weerloos’, zoals Lucebert schreef. Aandacht voor behoud en verdere groei van onze menselijke relatievaardigheden is zeker nodig.
‘Ik beloof mijn best te doen een goede Kabouter te zijn’
Toen ik een kind was, vertelde mijn moeder me mooie verhalen over haar avonturen bij de scouting. Fietstochten en vuur maken, genieten van de natuur, creativiteit gebruiken om problemen op te lossen, te leren samenwerken en deel uit te maken van iets groters. Iedere keer als ik haar vroeg het album met de zwartwit foto’s tevoorschijn te halen, straalde ze. Dat waren mooie tijden.
Toen ik 7 was, werd ook ik lid van de Kabouters, zoals de meisjesgroep heette. Ik had een geweldige tijd. Met veel toneel, zang, kamperen en avontuur. En natuurlijk ‘heitje voor een karweitje’, waarmee we geld ophaalden voor onze club en anderen hielpen met kleine klusjes. Ik voelde me moedig en competent. En onderdeel van iets groters. Op een bepaald moment kregen we allemaal een groen uniform en legden we een eed af. ‘Ik beloof mijn best te doen een goede Kabouter te zijn, iedereen te helpen waar ik kan en me te houden aan de Kabouterwet. Jullie kunnen op mij rekenen’…
Doen wat ik kan om te helpen waar ik kan
Vandaag ben ik 47 jaar oud. Op een bepaalde manier ben ik nog steeds een Kabouter. Ik beleef mooie avonturen samen met een clan van moedige vrouwen en soms mannen, en heb een geweldige tijd. Deze keer is het in witte uniformen in plaats van groene. En we noemen ons De Liefdesdokter. We zijn op reis om te leren over verbinden. In het echte leven. Met echte mensen. En een kleine caravan.
Er valt nog heel wat te leren over verbinden en hoe meer we hierover leren, hoe hoger de kwaliteit van ons leven wordt. Leren over omgaan met ongemakkelijke emoties zoals angst, wantrouwen, boosheid, verdriet, kwetsbaarheid, schaamte en schuld. Leren over er mogen zijn en er toe doen. Al doende, stap voor stap, met vallen en opstaan.
Deel 12 uur van je leven en observeer wat dit met je doet
Een andere opdracht voor mijn Fontys-studenten heet ’12 uur met’. Het lot brengt koppels van studenten bij elkaar. Gedurende 12 uur brengen ze tijd met elkaar door, doen wat ze willen, gaan waar ze willen gaan zolang ze het maar samen doen (met uitzondering van toiletbezoek natuurlijk). Wat verrast, irriteert, fascineert je? Met andere woorden, wat leer je over jezelf en de ander terwijl je wat langer dan normaal tijd doorbrengt met een medestudent? De resultaten zijn zeer interessant. ‘Ik was verrast door hoe haar kamer er uit zag; ik realiseerde me hoe ik onbewust een sterk vooroordeel had over haar ‘,’Ik breng, buiten mijn vriend, nauwelijks tijd door met iemand van het andere geslacht; ik realiseerde me hoe snel ik me naar hem toe schuldig voel wanneer ik dit doe’, ‘Ik voelde me gespannen toen ik mijn vader voorstelde; hierdoor realiseerde ik me hoe alert ik ben op oordelen over mijn familie van anderen en hoe snel ik in de verdediging schiet. ‘
Alles wat we nodig hebben voor betekenisvol contact is beschikbaar
We hebben maar drie dingen nodig: onszelf, anderen en moed. ‘Voor een moedig hart is niets onmogelijk.’ zoals postbode Ferdinand Cheval schreef op zijn ‘Palais Idéal’, het kunstwerk dat hij in 1789 in zijn achtertuin in Frankrijk maakte. Het vraagt moed om naar anderen uit te reiken als ze pijn hebben. Zoals het moed vraagt om je te laten zien aan de ander als je net onderuit bent gegaan.
Het slechte nieuws: het is een hele klus. In ons eentje kunnen we niet veel leren over het bouwen van zinvolle relaties met anderen. De ander fungeert als spiegel van onze innerlijke wereld. Een hartelijke verwelkoming, een prettig oogcontact kan de sleutel zijn tot het volgende niveau van leren over verbinding. Net als een verbaasde frons, een traan of een schrikreactie. Wij zijn allemaal verschillend en we hebben zoveel dingen gemeen. Betekenisvol menselijk contact zou een dagelijkse realiteit voor ieder van ons – een mensenrecht – moeten zijn. En blijven.
Enkele medicijnen voor betekenisvol contact
- Beloof jezelf om je best te doen; voor een moedig hart is niets onmogelijk.
- Geef je hart, hoofd en handen om te helpen. Wanneer je kunt. Net als een scout. Beginnend bij de eerste persoon die je ’s ochtends ontmoet: jezelf.
- Geef de ander zachte ogen. Wanneer je maar kunt. Zoals de manier waarop een paard naar jou kan kijken. Ik zie je. Jij bent ok. Net als ik.
- Knuffel. Wanneer je er zin in hebt. Wek gratis gelukshormonen op. Voor jullie allebei.
- Experimenteer met ‘random acts of kindness’. Wanneer je maar kunt. ‘De ware methode voor kennis is experiment’, aldus William Blake. En vergeet vooral niet ook de vriendelijkheid die een ander jou biedt, aan te nemen.